In Pakhuis de Zwijger was ik bij het debat over Schiphol in de serie gebiedsontwikkeling. Met interessante perspectieven over slim omgaan met het geluidlandschap als gevolg van de luchtvaart. Een pleidooi voor een betere balans tussen luchthaven en stad. Ook de governance kan slimmer. We halen veel kennis uit de samenleving maar er wordt zo weinig mee gedaan, was een stelling.

Kees Christiaanse, architect en stedenbouwkundige, presenteerde een frisse kijk op het landschappelijk weefsel dat onderhevig is aan luchtvaartgeluid. Geluidscontouren zijn niet noodzakelijkerwijs een beperking, maar bieden ook kansen. Je kan het omdraaien: geluid kan positief bijdragen aan het landschap. Zo laat hij zien dat door de configuratie van het banenstelstel er groene recreatieve bufferzones zijn gekomen tussen Amsterdam/Haarlem, Amsterdam/Waterland en aan de andere zijde met het Gooi. Er ontstaat ruimte voor andere functies: sport, golfterreinen, visteelt, energieproductie, logistiek.

Toch is de balans tussen Schiphol en omgeving zoekgeraakt. Van diverse aanwezigen (en anderen) hoor ik dat de geluidsoverlast in o.a. Harderwijk, Woerden en Leiden is toegenomen. Jaap Modder vindt dat Schiphol meer aan omgevingsmanagement moet doen. De aandeelhouders van Schiphol en de overheid moeten meer sturen op het beperken van geluid. Doe bijvoorbeeld de Buitenveldertbaan eruit en ga meer in hoge dichtheden bouwen.

In de regio moeten 400.000 nieuwe woningen komen. De oplossing die de gemeente Haarlemmermeer voorstelt, laat bewoners bij de koop akkoord gaan met geluidsoverlast, levert weinig bijval op. De geluidsoverlast in de wijde omgeving van Schiphol is de laatste 20 jaar alleen maar toegenomen. Je kan niet uitsluiten dat woningen die nu worden gebouwd, in de toekomst met meer geluid te maken krijgen. Of stillere vliegtuigen bijdragen aan minder geluidsoverlast is de vraag, als het aantal vliegtuigbewegingen blijft toenemen. Er moet meer betaald worden voor het vliegen, zodat er kansen zijn voor alternatieven.

De Omgevingsraad Schiphol zou ook een veel nadrukkelijker rol moeten krijgen bij de onderzoeken en het omgevingsbeleid. We moeten af van het eenzijdig uitzetten van onderzoeken door partijen als Schiphol en het Rijk die belang hebben bij de uitkomsten. Laat de Omgevingsraad meedenken en besluiten over doelstelling, onderzoeksmethode en aanbesteding van onderzoeken. In gebiedsontwikkeling is al ervaring met wat bekend staat als ‘joint fact finding’. Voor de governance van Schiphol zou dat winst zijn.

Peter van de Laak, 17 januari 2018

In het Regeerakkoord valt het niet meteen op, maar het ministerie van Milieu is opgeheven! Menig Nederlander zal hierover zijn schouders ophalen. Immers voorgaande kabinetten hebben vanaf 2001 aan het milieu niet veel aandacht meer besteed. Mogen we nu concluderen dat Nederland schoon is en de klus geklaard? Integendeel, de natuur holt achteruit, klimaatdoelen worden niet gehaald en gevaarlijke stoffen worden in het milieu geloosd.

Het kroonjuweel van I&M – de Omgevingswet – is verhuisd naar Binnenlandse Zaken. Het komt nu aan op cultuurverandering binnen het huis van Thorbecke. Me dunkt een hele opgave voor het ministerie van BZK met klimaat op EZ, natuur bij Landbouw en circulaire economie bij Infrastructuur en Waterstaat. Is dit een bewuste strategie om de schotten tussen de ministeries te slechten?

Landbouw heeft nu zijn eigen ministerie. Hoera voor de boeren, maar hebben ze het ook verdiend? Het voortdurende geknoei met mest en bestrijdingsmiddelen houdt maar niet op. We hebben nu na 25 jaar eindelijk een samenhangende ecologische hoofdstructuur, maar wel één met minder planten en dieren. De landbouw heeft zich in een lock-in gemanoeuvreerd. Ook het tijdelijk parkeren van dit departement bij EZ en innovatie heeft niet mogen baten.

Economische Zaken gaat nu eindelijk werk maken van de energietransitie. Ze pakken het groots aan met windparken op zee. Maar toch, energie en klimaat is als landbouw met natuur. De een zit de ander in de weg. EZ neemt vooralsnog geen stappen om de kolencentrales uit te faseren. Vooral ook niet teveel duurzame energieopwekking door burgerinitiatieven, want dat drukt de elektriciteitsprijs. Met tegengestelde belangen binnen één ministerie zijn de ‘checks and balances’ zoek.

Vreemd is ook de keuze van EZ om geen ambitie te hebben voor circulaire economie. Juist de circulaire economie biedt kansen voor innovatie en het topsectorenbeleid! Circulaire economie is meer dan hergebruik van grondstoffen en schone materialen. Het gaat ook om energiebesparing en duurzame energieopwekking door de industrie. Iets wat toch duidelijk een opdracht is van EZ en de topsector Energie lijkt mij.

Dan is er nog de luchtvaart waar de laatste tijd veel om te doen is. In het Regeerakkoord is een nieuwe luchtvaartnota aangekondigd. Dat wordt spannend, want hoe gaat het kabinet de luchtvaartexplosie beteugelen, zodat de klimaatdoelen worden gehaald?

Peter van de Laak, 4-12-2017

Bij de besluitvorming over de uitbreiding van Lelystad Airport speelt milieueffectrapportage slechts een bijrol. Het economisch belang van Schiphol en Lelystad Airport prevaleert boven dat van milieu, leefomgeving en duurzame ontwikkeling. Het achterwege laten van de berekening van laagvliegroutes en de beperkte publieksparticipatie zijn bekende reflexen om de besluitvorming te manipuleren. Het proces rondom Lelystad Airport heeft veel weg van salamitactiek. Voor een beter milieu is een cultuuromslag nodig.

Het economisch belang van Schiphol Airport als banenmotor wordt schromelijk overschat. Zeker nu Fokker is verdwenen en de KLM is uitgeleverd aan Air France, heeft de keuze voor Lelystad Airport veel weg van wedden op het verkeerde paard. Berekeningen over waar in Nederland het geld wordt verdiend, laten zien dat in de regio Eindhoven meer toegevoegde waarde wordt gerealiseerd. Het is zeer de vraag of het faciliteren van vakantievluchten binnen Europa bijdraagt aan duurzame welvaart in onze op kennis gebaseerde economie. Er zijn genoeg alternatieven direct over de grens. Over het verkennen en beoordelen van alternatieven gesproken! Er is maar één woord voor: armoede.

Lelystad Airport maakt de lokale geluidaanpak tot een farce. De Europese richtlijn omgevingslawaai verplicht gemeenten en provincies in actieplannen geluid aandacht te geven aan de bescherming van stiltegebieden en stille gebieden in de stad. De laagvliegroutes van Lelystad Airport leveren veel extra geluidshinder op met gevolgen voor stilte en natuur in Nationaal Park Weerribben-Wieden. Ook het wonen in diverse gemeenten in Gelderland en Overijssel wordt minder aantrekkelijk. Gemeenten en provincies kunnen in volgende actieplannen alleen maar constateren dat de geluidshinder is toegenomen, zonder ook maar iets te kunnen ondernemen.

Een brede maatschappelijke discussie is op zijn plaats. De toekomst van Schiphol Airport dient in zijn brede context te worden beoordeeld. Een waarbij in de volle breedte alternatieven in beschouwing worden genomen en worden beoordeeld vanuit het perspectief van brede welvaart, zoals bepleit door de Tweede Kamer Commissie Breed welvaartsbegrip.

Peter van de Laak
31 oktober 2017

Vanwege een motie in de Tweede Kamer is de minister van Infrastructuur en Milieu gedwongen een voorstel uit te werken voor een Economische Effectrapportage (EER). Gemeenten worden verplicht om de omgevingsvisie langs de economische meetlat te leggen. Eerder stemde de Tweede Kamer tegen een motie om een Omgevingseffectrapportage te introduceren in de Omgevingswet, als opvolger van de MER. Maar nee, naast de MER kom er een EER. Geen integrale afweging dus, maar wel meer onderzoekslasten.

De motie die door VVD-kamerlid Hayke Veldman is ingediend vraagt aan de minister om vastgestelde omgevingswaarden door te rekenen op economische effecten als vestigingsklimaat, werkgelegenheid en mobiliteit. Die verplichting moet gelden voor omgevingswaarden die afwijken van landelijke normstelling. Een gemeenteraad die belang hecht aan de gezondheid van zijn burgers en strengere eisen wil stellen aan lucht-, geur- en geluidskwaliteit moet tevens inzicht geven in de gevolgen daarvan voor de werkgelegenheid. Zijn er wel betrouwbare data voorhanden die een dergelijke samenhang kunnen duiden?

In het ontwerp Besluit Kwaliteit leefomgeving (Bkl) is aan de hand van een zogenoemd ‘mengpaneel’ toegelicht hoe gevarieerd kan worden in verschillende kwaliteitsaspecten van de fysieke leefomgeving. Voor geluid, geur, bodem en trillingen kunnen strengere en minder strenge omgevingswaarden worden vastgesteld. Dit ‘mengpaneel’ moet straks dus worden uitgebreid met andere waarden, zoals werkgelegenheid, inkomen, concurrentiepositie. Voor zover de samenhangen tussen economie, milieu en gezondheid concreet zijn te duiden, wordt afwegen er niet eenvoudiger op. Ook de inzichtelijkheid van de Omgevingswet gaat er niet op voor uit.

Een meerderheid van de Tweede Kamer steunde de motie Veldman. Voor mij geen verrassing want met de laatste verkiezingen zijn de kaarten opnieuw geschud. De groene coalitie van partijen bestaande uit Christen Unie, D66, GroenLinks, Partij van de Dieren en SP, is uiteengevallen. D66 en Christen Unie gaan nu samen met de VVD. Tijdens een bijeenkomst van de VVM in februari van dit jaar vertelde Bob van Dijk, beleidsmedewerker milieu D66, dat er in de Tweede Kamer een duidelijk ja-en-nee kamp bestaat van partijen die heel positief of juist erg negatief zijn over milieueffectrapportage. Het uiteenvallen van de groene coalitie belooft niet veel goeds voor de MER, maar nu IenM de regie kwijt is ook niet voor de Omgevingswet.

Peter van de Laak
2 oktober 2017