Omgevingsplan en sturen van maatschappelijke opgaven

Het omgevingsplan bevat de juridische regels voor de fysieke leefomgeving. Regels voor o.a. bouwen, monumenten en milieubelastende activiteiten. Hiermee geeft de gemeente duidelijkheid aan initiatiefnemers welke activiteiten wel en niet zijn toegestaan en de voorwaarden die gelden. Veelal worden regulerende instrumenten ingezet, zoals algemene regels en meldings- en vergunningplichten. De gemeente heeft echter veel meer mogelijkheden om sturing te geven aan maatschappelijke opgaven.

Voor de aanpak van maatschappelijke opgaven kan de gemeente kiezen uit vier rollen. De gemeente kan activiteiten reguleren of initiatiefnemers stimuleren om activiteiten te ondernemen. Daarnaast is er een keuze tussen loslaten en faciliteren. Voorbeelden van loslaten zijn geen regels stellen aan bepaalde activiteiten en vergunningsvrij activiteiten. Bij faciliteren worden juridische regels omgezet in een digitaal te raadplegen set van vragen. Initiatiefnemers kunnen dan achterhalen wat de eisen zijn voor het maken van een dakkapel of het plaatsen van zonnepanelen op het dak van een monument.

De keuze tussen deze vier rollen is afhankelijk van het belang dat de gemeente hecht aan het beschermen of ontwikkelen van de fysieke leefomgeving. En van de mate waarin de gemeente er invloed op heeft. Wanneer de nadruk ligt bij beschermen dan kunnen vergunningplichten of verboden worden ingezet. Voor het ontwikkelen van de fysieke leefomgeving is de gemeente afhankelijk van anderen. Dan ligt het meer voor de hand om te stimuleren door inzet van doelvoorschriften en open normen. Het einddoel is dan duidelijk, maar de oplossing wordt overgelaten aan de creativiteit van initiatiefnemers.

Bij bekende simpele problemen zijn andere juridische instrumenten nodig dan bij onbekende complexe opgaven. In de huidige praktijk wordt er nog relatief veel gebruik gemaakt van regulerende instrumenten. Dat heeft voor deel te maken met gewoonte en behoefte aan controle. Nieuwe maatschappelijke opgaven als energietransitie en het klimaatbestendig maken van de fysieke leefomgeving laten zich niet zo gemakkelijk sturen. Een goede balans tussen beschermen en ontwikkelen van de fysieke leefomgeving vraagt naast regulering om een stimulerende en faciliterende rol van de gemeente.

Bij die afweging spelen ook de administratieve en bestuurlijke lasten een rol. Algemene regels vragen relatief weinig administratieve lasten, maar ze moeten wel gehandhaafd worden. Het wijzigen van vergunningplichten in meldingsplichten heeft als voordeel dat de bestuurlijke lasten lager zijn. Dat is alleen wenselijk als de maatschappelijk risico’s aanvaardbaar zijn en er gemonitord en gehandhaafd wordt.

Peter van de Laak
27 juni 2021