Dashboard stedelijke regio’s

Regio’s van stedelijke netwerken en hun achterland zijn complexe dynamische systemen. Economische, sociaal-culturele en politiek-bestuurlijke krachten bepalen in belangrijke mate de dynamiek. Tussen economische vooruitgang, kwaliteit van leven en biodiversiteit van ecosystemen bestaan samenhangen met positieve en negatieve terugkoppelingsmechanismen. Wat is het handelingsperspectief voor bestuurders in dit complexe krachtenveld?

Sturen in een complex krachtenveld

Door voortschrijdend inzicht vernieuwt wetenschappelijke kennis zich continu. De wetenschap reikt nieuwe kennis aan en geeft verklaringen voor economisch succes, kwaliteit van leven en behoud van biodiversiteit. Tegelijk vinden er discussies plaats in publieke instellingen en de media over de achtergrond van maatschappelijke problemen en het gewenste handelingsperspectief. Coalities van maatschappelijke groeperingen organiseren zich rondom specifieke handelingsperspectieven. Sterke coalities weten consensus te bereiken over een duurzaam lange termijn perspectief. Onverwachte geopolitieke en maatschappelijke wendingen kunnen dit proces versnellen of (tijdelijk) vertragen. Een dashboard met een beperkt aantal indicatoren kan bestuurders houvast geven en een kompas bieden bij het maken keuzes.

Kritische Prestatie Indicatoren

Een dashboard met kritische prestatie-indicatoren (KPI) helpt ‘vinger aan de pols’ te houden. Deze indicatoren bieden houvast bij het nemen van cruciale beleidsbeslissingen. Strategische lange-termijndoelen, zoals de transitie naar een koolstofarme economie en instandhouding van de biodiversiteit, zijn het vertrekpunt voor het formuleren van een set operationele tussendoelen. Met een beperkte set van indicatoren is het vervolgens mogelijk de voortgang naar het bereiken van lange-termijndoelen te volgen. Het lange termijn handelingsperspectief voor de regionale economie, kwaliteit van leven en behoud van de biodiversiteit is het uitgangspunt voor het definiëren van een set van indicatoren.

Kritische prestatie-indicatoren

De inzet van instrumenten en maatregelen wordt overgelaten aan het politiek-maatschappelijke debat. Beïnvloeding van de besluitvorming vindt plaats door politiek-maatschappelijke groeperingen die consensus weten te bereiken over een breed gedragen handelingsperspectief. Een verandering in positieve zin van de kritische prestatie indicatoren betekent dat beleidskeuzes en maatregelen werken en lange-termijndoelen dichterbij komen. Als er geen verandering zichtbaar is, zal er opnieuw moeten worden bekeken welke additionele maatregelen gewenst zijn.

Selectie van indicatoren

Selectie van kritische prestatie-indicatoren is een hele puzzel. De uitdaging is om een goede balans te vinden tussen drie vaak tegenstrijdige functies van indicatoren: een empirisch-wetenschappelijke, een politiek/beleidsmatige en een communicatieve functie. Indicatoren dienen betrouwbaar te zijn en te meten wat ze moeten meten. Rekenmodellen en data dienen accuraat te zijn en de werkelijkheid goed weer te geven. Daarbij is ook de beschikbaarheid van goede data van belang.

Indicatoren dienen acceptabel te zijn voor de politiek en aan te sluiten bij de politieke beleidsambities. Vanuit communicatief oogpunt is van belang om het aantal indicatoren per domein beperkt te houden. Sturen op een beperkt aantal indicatoren is bestuurlijk en in communicatieve zin effectiever. ‘Keep it simple’ is het devies. Het dashboard is flexibel. Bij de keuze van indicatoren kan rekening worden gehouden met wat een bepaalde regio typeert, met het DNA van de regio.

Brede welvaart

In 2009 verscheen een baanbrekende studie van Stiglitz, Sen en Fitoussi naar het meten van brede welvaart. Voor het meten van economische, sociale en ecologische vooruitgang presenteren zij sets van indicatoren die de ontwikkelingen binnen deze drie domeinen adequaat weergeven. Deze indicatoren zijn niet goed te aggregeren tot een enkele indicator zonder verlies van relevante informatie. Het advies is om voor het meten van vooruitgang een dashboard te hanteren met drie aparte delen, elk deel met een beperkte set van indicatoren uitgedrukt in fysieke grootheden. Ter illustratie en als aansprekende analogie wijzen zij op het dashboard van een auto met een snelheidsmeter, toerenteller en benzinemeter. Een meter die een combinatie van snelheid én het resterende benzinepeil weergeeft, is voor de bestuurder van generlei waarde. Beide soorten van informatie dienen duidelijk zichtbaar te worden weergegeven op het dashboard.

Met het dashboard voor duurzame regio’s borduren wij voort op deze baanbrekende studie. Een dashboard met een groot aantal indicatoren is volgens ons geen oplossing. Bestuurders hebben behoefte aan enkele eenvoudig te communiceren indicatoren waarop ze kunnen sturen. Een dashboard met een beperkt aantal indicatoren geeft overzicht en biedt politici concrete aangrijpingspunten om effectief in te grijpen. Hiervoor zijn indicatoren nodig die het handelingsperspectief, waarover consensus bestaat, op eenduidige wijze weergeven.

Handelingsperspectieven

Op drie niveaus zijn verhaallijnen te construeren over economische vooruitgang en behoud van kwaliteit van leven en biodiversiteit. Wetenschappelijke theorieën (disciplines) geven verklaringen voor de factoren die daarbij een belangrijke rol spelen. Het begrijpen en duiden van de werking van de economie, het welzijn van mensen en de biodiversiteit staan centraal. Op een ander niveau worden politiek-maatschappelijke discussies (discourses) gevoerd door coalities van partijen over beleid en uitvoering, gebaseerd op gemeenschappelijke waarden. Het derde niveau is dat van de doctrine. Een doctrine is een breed geaccepteerde visie over het handelingsperspectief in een gegeven politiek-maatschappelijke context. Een doctrine is goed ingekaderd, maar is tegelijk open en flexibel genoeg om ruimte te geven aan interpretaties binnen een bepaalde context. Bovendien is een doctrine consistent en houdbaar gedurende een langere periode.

Verhaallijnen over duurzame ontwikkeling van de regio

De huidige dominante visie op economie en samenleving beging scheurtjes te vertonen. Concurrentie tussen bedrijven is een belangrijke motor voor vernieuwing en innovatie. Een te ver doorgeschoten concurrentie heeft ook zijn keerzijde. Windturbinefabrikanten dreigen bijvoorbeeld te bezwijken door het hoge innovatietempo. Het tegengaan van klimaatverandering kunnen we niet alleen overlaten aan ondernemingen. Overheden moeten ingrijpen. Dat geldt ook voor de tweedeling in de samenleving. Niet alleen kansarmen, maar ook mensen die een goed leven hebben buiten de grote steden, ervaren dat ze er minder toe doen. Democratische verhoudingen staan onder druk. Zonder ingrijpen van de overheid dreigt kwetsbare natuur overal in de wereld te verdwijnen.