Duurzame stad

Het creeëren van een duurzame stad is onlosmakelijk verbonden met het verhaal van de regio. Door klimaatverandering en het schaarser worden van grondstoffen ziet de stad zich geconfronteerd met nieuwe uitdagingen (zie tabel 1).

Hoe zijn die ambities met elkaar te combineren? De fysieke ruimte is niet altijd in ruime mate beschikbaar. Niet alles kan overal. Verschillende strategieën helpen bij het combineren en realiseren van soms conflicterende ambities en belangen.

Duurzame gebiedsontwikkeling

Duurzame gebiedsontwikkeling is het integraal aanpakken van gebieden met het doel de ruimtelijke kwaliteit te verbeteren. In een gebied kunnen verschillende urgente opgaven spelen, zoals verbetering van de bereikbaarheid, herstructurering van woon-, werk- en stationslocaties en een kwaliteitsimpuls van de openbare ruimte. Bij duurzame gebiedsontwikkeling zijn er ook andere opgaven, zoals het gebied klimaatadaptief maken en verbetering van de energie-infrastructuur. Door deze opgaven gezamenlijk en integraal aan te pakken neemt de ruimtelijke kwaliteit toe en kunnen kostendragers worden gevonden voor urgente maatschappelijke opgaven.

Duurzame bedrijventerreinen

Het verduurzamen van bedrijventerreinen is een bijzondere vorm van gebiedsontwikkeling. Bedrijventerreinen kunnen een bijdrage leveren aan de energietransitie. Ze bieden ruimte aan verschillende energieactiviteiten die goed zijn te combineren (energy hub) en effectief gebruik te maken van de beschikbare milieuruimte:

• Windturbines langs de randen;
• Geschikt dakoppervlak voor zonnepanelen;
• Biomassa-installaties die groengas en/of warmte produceren;
• Opslag van waterstof en groengas;
• Rioolwaterzuiveringsbedrijven die restwarmte leveren;
• Installatie voor onttrekking van aardwarmte (geothermie);
• Snellaadstations, inductieladen, hub voor elektrische stadsdistributie.

Gelet op de grote diversiteit aan energieactiviteiten biedt een bedrijventerrein een goede uitgangssituatie voor het integreren van verschillende energiesystemen.

Compacte stad

De strategie van de ‘compacte stad’ heeft als uitgangspunt dat waardevolle natuurgebieden, landschappen en open ruimten behouden moeten blijven. Meervoudig (multifunctioneel) ruimtegebruik en functiecombinaties zijn ontwerpprincipes die de mogelijkheid bieden om de stad efficiënt en duurzaam in te richten. Daarbij moet rekening worden gehouden met andere belangen en duurzaamheidsambities, zoals klimaatadaptatie en gezondheid. Er zijn grenzen aan de mate waarin stedelijke verdichting een oplossing biedt voor het zuinig omgaan met de beschikbare ruimte.

Lagenbenadering in een duurzame stad

De lagenbenadering onderscheidt drie lagen die variëren in ontwikkelingstempo en de tijdsspanne waarin zich veranderingen voltrekken. De bodem en ondergrond veranderen veel minder snel dan de erboven liggende netwerken en occupatiepatronen. Verkenning van bodem en ondergrond geeft inzicht in de kansen voor ondergronds transport, parkeren, energieopslag en geothermie. Hiermee kan rekening worden gehouden met de locatie en het ontwerp van woon- en werkgebieden en (multimodale) infrastructuur. Dat geldt ook voor het bouwen van woon- en werklocaties in gebieden die kwetsbaar zijn voor overstromingen. Op de lange termijn is dat geen duurzame keuze.

Ecopolis-strategie

Steden zijn te beschouwen als ecosystemen met in- en uitgaande stromen (kringlopen) van mensen, goederen, informatie en energie. De ‘Ecopolis-strategie’ (Tjallingii) is gebaseerd op de gedachte dat de netwerken van verkeer en water een essentiële functie hebben bij het organiseren van deze in- en uitgaande stromen. Langs het verkeersnetwerk ontwikkelen zich hoog dynamische functies (bedrijven, intensieve landbouw) en langs het waternetwerk laag dynamische functies (bos, natuur, extensieve recreatie). Wonen neemt een tussenpositie in. Hiermee zijn veel van de milieuproblemen die we kennen te voorkomen.

De toekomst van duurzame stedelijke ontwikkeling

Onze wereld staat voor aanzienlijke uitdagingen om stedelijke regio’s duurzamer te maken. In het licht van de versnellende klimaatverandering en een urgente behoefte aan duurzame methoden, implementeren steden wereldwijd innovatieve strategieën. Deze aanpakken zijn essentieel voor het creëren van een groene en duurzame toekomst. Ze dragen bij aan een radicale transformatie in de manier waarop steden worden gepland en ontwikkeld. Het vraagt om een vernieuwde visie op stedelijke structuren en processen, zodat deze effectief verduurzaamd kunnen worden.

Kernprincipes van de duurzame stad

Om de steden van de toekomst vorm te geven, moeten we ons richten op duurzame stedelijke ontwikkeling. Een concept dat steeds meer centraal staat in het stedelijk beleid wereldwijd. De kern van duurzame stedelijke ontwikkeling wordt gevormd door drie cruciale principes: Energietransitie, Klimaatadaptatie en Circulaire economie. Elk van deze principes speelt een sleutelrol in de transitie naar duurzamere steden:

●      Energie transitie: De overstap naar hernieuwbare energiebronnen, zoals zon en wind, en investeringen in energieopslag (batterijen, waterstof) is essentieel voor het verlagen van de koolstofuitstoot en het bevorderen van energie-efficiëntie.

●      Klimaatadaptatie: Het aanpassen van steden aan het veranderende klimaat is cruciaal. Dit omvat maatregelen zoals het installeren van groene daken en waterbergingsvijvers, het verbeteren van de infrastructuur voor regenwaterafvoer en het versterken van de weerbaarheid tegen overstromingen.

●      Circulaire economie: Het streven naar een economie waarin het gebruik van grondstoffen wordt geminimaliseerd en materialen continu worden hergebruikt en gerecycled.

Deze principes zijn essentieel om steden te transformeren in veerkrachtige, duurzame gemeenschappen die voorbereid zijn op toekomstige uitdagingen.

Strategieën voor implementatie

Om de kernprincipes van de duurzame stad te realiseren, hanteren steden diverse duurzame oplossingen:

●      Duurzame gebiedsontwikkeling: Steden richten zich op het ontwikkelen van woon- en werklocaties die niet alleen milieuvriendelijk zijn, maar ook toegankelijk, met een focus op multifunctioneel gebruik van ruimtes. Dit zorgt voor een optimale benutting van stedelijke gebieden terwijl de ecologische voetafdruk wordt geminimaliseerd.

●      Groenblauwe infrastructuur: Het implementeren van groenblauwe infrastructuren zoals parken, (ondergrondse) waterbergingsystemen, het planten van bomen, en het creëren van groene corridors is cruciaal. Deze elementen verbeteren de luchtkwaliteit, voorkomen verdroging en hittestress, bieden waardevolle recreatieve ruimtes voor stadsbewoners.

●      Participatie van burgers: Het betrekken van burgers bij het maken van plannen voor een duurzame stad is essentieel om bewustwording te verhogen en breed draagvlak te creëren voor duurzame initiatieven. Dit leidt tot gemeenschappen die actief betrokken zijn bij en ondersteunend zijn aan duurzaamheidsprojecten.

Deze strategieën zijn van vitaal belang voor het effectief doorvoeren van duurzame veranderingen. Ze waarborgen een holistische benadering van stadsontwikkeling die zowel ecologisch verantwoord als sociaal inclusief is.

Toekomstvisie

Om de visie van een groene stad te realiseren, is het essentieel dat steden blijven innoveren en zich inzetten voor milieu en duurzaamheid. Dit vraagt om een gecoördineerde inspanning tussen verschillende bestuurslagen en sectoren. Cruciaal bij verduurzaming is de focus op onderwijs en het vergroten van publieke bewustwording over duurzaamheid. Door onderwijs kunnen burgers beter begrijpen hoe belangrijk duurzaamheid is en hoe zij zelf kunnen bijdragen aan milieuvriendelijke initiatieven. Een groene gezonde stad is immers een krachtige motor voor verandering en innovatie in stedelijke duurzame ontwikkeling.